Als je eenmaal je voorouders in kaart hebt gebracht en je kwartierstaat of stamboom hebt gemaakt, dan wil je je voorouders ook een beetje reliëf geven. Waar hebben zij gewoond, hebben zij zaken bij de notaris vast laten leggen, hebben ze in de gevangenis gezeten of welk beroep hebben zij uitgeoefend. In WieWasWie zijn een heleboel bronnen opgenomen waarmee je het verhaal van je familie verder kunt inkleuren.
Afb. header. Het personeel van de Staatsspoorwegen op het perron van Station Enschede, circa 1900. Erfgoed Enschede
Het berichtje over het veertigjarig jubileum van Selgert vormde de aanleiding om op zoek te gaan naar informatie over zijn loopbaan bij de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, kortweg de Staatsspoorwegen (SS). In WieWasWie zijn de dienststaten van de NS en zijn voorgangers opgenomen. Hierin werden alle personalia nauwgezet bijgehouden, zoals gegevens over het dienstverband, de huwelijkspartner en eventuele kinderen, salaris en toelagen, promoties en degradaties, en eventuele straffen.
Nadat je in WieWasWie op een naam hebt gezocht kun je de zoekresultaten onder Documenttype filteren op ‘beroep en bedrijf’, wat in dit geval drie treffers oplevert. Mochten er (veel) meer zoekresultaten zijn, dan kun je nog verder filteren op Organisatie = ‘Het Utrechts Archief’, waar de archieven van de NS en al zijn rechtsvoorgangers beheerd.
Familie Selgert
Uit de diensstaten blijkt dat Hendrik Herman Selgert (1865-1954) uit een echte spoorwegfamilie komt. Zijn oudere broers Evert Jan Hermanus Gradus en Hendrik Wilhelm Herman werken ook beiden aan het spoor. Evert als wegwerker, en later als wegwachter, te Zutphen en Deventer; Hendrik als remmer en schaalknecht, en uiteindelijk als ladingmeester te Utrecht.
Afb. 1. Portret van Hendrik Herman Selgert (1865-1954), machinist bij de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen te Enschede van 1885 tot 1927. Het Utrechts Archief/ CBG Verzamelingen
Hendrik Herman is achttien jaar oud als hij voor de Staatsspoorwegen gaat werken. In eerste instantie werkt hij bij de afdeling Traktie als voorslager, ofwel smidsknecht. Twee jaar later heeft hij promotie gemaakt en is hij, als ‘leerling der 2de klasse’, in opleiding tot machinist. Voor zijn oogkeuringen scoort hij telkens een voldoende, en ook verder lijkt Selgert een rustige man te zijn. Een van de weinige aantekening op zijn dienststaat betreft een schriftelijke berisping voor het ‘bezigen van ongepaste uitdrukkingen tegen den kolendrager te Zutphen’. En zo klimt Selgert in dertig jaar langzaam op van leerling machinist tot volledig machinist, alhoewel hij in 1903 een stap terug moet doen op de carrièreladder...
Werkstaking
In april 1903 wordt de leerling ‘der 1ste klasse’ gedegradeerd tot de tweede klasse. Het veld ‘straffen’ geeft hier duidelijkheid: van 7 tot 16 april 1903 is Selgert geschorst, om op 24 april te worden gedegradeerd vanwege zijn deelname aan een werkstaking. Dit was de grote spoorwegstaking van april 1903.
Afb 2. Het veld ‘straffen’ uit de dienststaat van Hendrik Herman Selgert. Het Utrechts Archief
De Spoorwegstakingen van 1903 hadden alles te maken met de discussie of werknemers zich mochten organiseren in een vakbond en al dan niet mochten staken. Dit leidde in januari 1903 tot een arbeidsconflict in de Amsterdamse haven, dat zich al snel over het land uitbreidde. Overal werden acties gehouden, zo lag bijvoorbeeld op 29 januari het gehele treinverkeer in Amsterdam plat, evenals bij acht andere spoorwegknooppunten.
De omvang en het succes van de eerste spoorwegstakingen verrasten vriend en vijand. Het kabinet-Kuyper vreesde dat de actie zou leiden tot een beweging die het hele politieke bestel wilde opblazen. In razend tempo diende Kuyper enkele wetsvoorstellen – de ‘worgwetten’ in die stakingen bij de gemeente, het Rijk of openbare voorzieningen strafbaar maakten. De maximumstraf voor stakers kon oplopen tot zes jaar gevangenis.
Als tegenreactie werd er een spoorwegstaking tegen de beperking van het stakingsrecht uitgeroepen. Op 8 april namen arbeiders in andere bedrijfstakken de staking uit solidariteit over waardoor een algemene staking ontstond. Een dag later werden Kuypers worgwetten goedgekeurd, en nog geen 24 uur later werd de stakingsactie beëindigd.
Bij de spoorwegen werden in reactie op de stakingsacties volgens sommige bronnen 2.000 arbeiders ontslagen, volgens andere bronnen wel 3.000 tot 5.000. Maar liefst 10 procent van de werknemers bij de Staatsspoorwegen (SS) en de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM) raakte zijn baan kwijt. Hendrik Herman Selgert kwam er dus nog goed vanaf met zijn schorsing van vier dagen en zijn degradatie…
Afb. 3.‘Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil’, spotprent van Albert Hahn op de spoorwegstaking van 1903. Wikimedia
Verder lezen
Wil jij het verhaal van jouw familie ook op schrijven? Kijk dan voor tips eens op onze themapagina Familiegeschiedenis schrijven
Meer informatie over de spoorwegstaking vind je op Het geheugen van de vakbeweging: De ontwikkeling van het stakingsrecht
