De administratie en de loting voor de dienstplicht werd vastgelegd in registers die we overkoepelend 'militieregisters' noemen. Omdat elke dienstplichtige zich inschreef, komen alle Nederlandse jongens die tussen ongeveer 1811 tot 1940 ouder dan achttien waren in de militieregisters voor. Zelfs als ze uitgeloot waren voor de dienstplicht, een vrijstelling kregen of een vervanger (remplaçant) hadden ingehuurd. Door deze brede dekking is er een heel goede kans dat je Nederlandse voorvaderen in de militieregisters terug zult vinden.
Afb. header. Militairen van verschillende rangen en in verschillende uniformen. Uitgegeven door H.M. van Dorp, ca. 1880.
Collectie Rijksmuseum Amsterdam
Afb. 1. Lotingsregister voor dienstplichtige jongelingen uit Heerhugowaard, 1893. Collectie Noord-Hollands Archief.
Met de invoering van de dienstplicht werd iedere mannelijke inwoner van achttien jaar (later verhoogd naar negentien en twintig jaar) dienstplichtig voor de Nationale Militie. Ze meldden zich bij de gemeente waar ze woonden en werden geregistreerd in de militieregisters. Elke gemeente moest jaarlijks een aantal dienstplichtigen leveren. De gemeente lootte uit de dienstplichten degenen die daadwerkelijk in dienst moesten. Dat gebeurde op nummervolgorde. Wie het laagste nummer geloot had was het eerst aan de beurt. Daarna volgden de hogere nummers, tot het gewenste aantal bereikt was. De loting onder de dienstplichtigen werd bijgehouden in de lotingsregisters.
Wie ingeloot was kon zijn nummer ruilen met iemand die een hoger nummer had op de lijst en daarmee was vrijgesteld. Dit heet nummerverwisseling. Iemand die ingeloot was kon zich ook laten vervangen door een remplaçant, een plaatsvervanger van buiten de lijst. Wie de werkelijke dienst ontliep door gebruik te maken van een nummerverwisselaar of remplaçant betaalde zijn plaatsvervanger hier voor. De mogelijkheid van plaatsvervanging werd in 1898 afgeschaft. De loting bleef tot 1938 bestaan. Daarna werd iedere dienstplichtige opgeroepen voor militaire dienst.
Een deel van de militieregisters is in WieWasWie op naam te doorzoeken en te raadplegen. Voer een zoekopdracht uit en filter de zoekresultaten vervolgens op het documenttype "Militaire bronnen". De militieregisters bevatten allerlei gegevens zoals de naam van de dienstplichtige, geboortedatum, geboorteplaats, beroep, namen van de ouders, signalement, reden voor vrijstelling of afkeuring, datum van inlijving en het regiment waarbij hij was ingelijfd.
Je kunt meer informatie over de militaire bronnen vinden op de themapagina van het CBG.
