Op 1 mei 1997 is de opkomstplicht voor dienstplichtigen opgeschort. In Nederland is er nog steeds een dienstplicht, maar diensplichtigen worden niet meer opgeroepen door het ministerie van Defensie. Het systeem van de militaire diensplicht werd in 1810 door de Franse overheersers ingevoerd en bleef na het vertrek van de Fransen in stand. Als een van je voorouders dienstplicht vervuld heeft, is het mogelijk om gegevens over hun krijgsverrichtingen terug te vinden in WieWasWie.
Met het invoeren van de dienstplicht in 1810 werd onder de mannelijke beroepsbevolking geloot wie in militaire dienst moest. Alle dienstplichtigen en de resultaten van de lotingen werden geregistreerd in de militieregisters. Daarnaast werden de ingelote dienstplichtigen, evenals de beroepsmilitairen, ingeschreven in de stamboeken van het regiment waarbij ze waren ingedeeld. Deze militieregisters en stamboeken vormen een belangrijke bron voor onderzoek naar militaire voorvaderen.
Afb. header. Detail van het panorama De Slag bij Borodino op 7 september 1812. Franz Roubaud, 1912. Poklonnaya Hill Museum, Moskou.
Signalement
In WieWasWie zijn de militieregisters van een groot aantal regio’s te raadplegen, en daarnaast een aantal stamboeken. Door op naam te zoeken en vervolgens te filteren op documenttype Militaire bronnen kun je wellicht de inschrijving van je voorvader in het militieregister vinden. Bekijk ook altijd de originele scan. Naast de naam, geboortedatum en -plaats, werden ook vaak de namen van de ouders en het beroep van de dienstplichtige genoteerd. Bij de loting hoorde tevens een medische keuring waardoor de registers unieke informatie kunnen bevatten over het signalement van de jongeman. Wanneer je voorvader een (beroeps)militair was, dan is zijn carrière op basis van de verschillende inschrijvingen in de stamboeken deels te reconstrueren. In WieWasWie kan op de persoonsnaam gezocht worden, de stamboeken zijn vervolgens in te zien via de website van het Nationaal Archief.
Carrière bij het leger
Cornelis Anthonie Geisweit van der Netten (1772-1847) is zo’n beroepsmilitair wiens loopbaan goed te volgen is door de vermeldingen in verschillende stamboeken. In 1795 komen we hem voor het eerst tegen als cadet bij de carabiniers – cavaleriesoldaten uitgerust met een karabijn. Hij heeft dan al acht jaar gediend bij de infanterie. Ten tijde van zijn huwelijk in 1801 is Geisweit van der Netten opgeklommen tot luitenant in het 2e Regiment van de Bataafse Cavalerie. Met de inlijving van het Nederlandse leger komt hij in Franse dienst bij het 11e Regiment Huzaren, en in 1812 trekt hij met Napoleons Grote Leger naar Rusland.
Afb. 1. Portret van Cornelis Anthonie Geisweit van der Netten. Prent naar H. Lapis, circa 1822-1845. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.
Afb. 2 Huzaren van het 1e, 11e en 7e Regiment. Gustave David, 1812. Collectie Nationaal Militair Museum, Soesterberg.
Daar, op de Russische slagvelden, hield Geisweit van der Netten een dagboek bij. Na zijn overlijden in 1857 publiceerde de Militaire Spectator een gedeelte van zijn aantekeningen over de Slag bij Borodino op 7 september 1812. Aan deze grote eendaagse slag namen circa 280.000 soldaten deel, van wie ruim een kwart niet zou terugkeren. Van de 1.100 bereden manschappen uit het regiment van Geisweit van der Netten haalden slechts 46 de avond. Na 10 uur onafgebroken strijd te hebben geleverd, aanschouwden de overgebleven soldaten het slagveld: “een onbeschrijfelijk tooneel van verwoesting en ellende, een door het bloed van zoovele dappere krijgsmakkers doorweekt, door het kruit zwart geschroeid, door de granaten omwoeld terrein; onbegaanbaar door het ontelbaar aantal lijken van menschen en paarden”.
Geisweit van der Netten raakte driemaal gewond en werd vervolgens in krijgsgevangenschap genomen in de Kaukasus. Pas nadat Napoleon afstand van de regering had gedaan, mocht hij terugkeren naar Nederland. Hier zette hij zijn militaire loopbaan – naast een bloeiende wetenschappelijk carrière – voort als luitenant-kolonel van de cavalerie. Op 27 mei 1847 overleed Geisweit van der Netten op 76-jarige leeftijd te Delft.
Afb. 3. Overlijdensbericht van C.A. Geisweit van der Netten. Collectie CBG Verzamelingen.
Gerelateerd
Zie voor meer informatie en zoektips de CBG-themapagina Militaire voorouders.
Nederlands Instituut voor Militaire Historie: Waar vind ik informatie over mijn militaire voorouders?
Databank Nederlandse Militairen in het leger van Napoleon.
