Van 1873 tot ver in de twintigste eeuw vervoerde de Holland-Amerika Lijn (HAL) zakenlui, toeristen en emigranten over een groot deel van de wereld. Onder andere New York, Los Angeles en Montreal, maar ook de havens van Singapore, Port Said (Egypte) en Haifa werden aangedaan.
Afb. header. Tussen wal en schip. Groep mensen bij de Holland-Amerika Lijn op de gangway boven de Wilhelminakade, 1965.
Foto Ary Groeneveld, Collectie Stadsarchief Rotterdam.
Er zijn verschillende trends zichtbaar. Tussen 1880 en 1920 maakte circa een miljoen Oost-Europeanen de overtocht naar de ‘Nieuwe Wereld’. Tijdens het Interbellum, de periode tussen de twee wereldoorlogen, was de groep passagiers divers. Er waren migranten die Nederland verlieten om overzee een nieuw leven op te bouwen. Daarnaast waren er ook ‘heimwee klanten’, die zich al vroeg in de nieuwe wereld hadden gesetteld en nu voor familiebezoek terugkwamen. Nadat Hitler in 1932 de verkiezingen had gewonnen, en zeker na de Kristallnacht van 1938, nam de groep vluchtelingen uit Duitsland en Oost-Europa vanwege politieke en religieuze redenen sterk toe. Als na de Tweede Wereldoorlog de vaart weer opstart, emigreren vele Nederlanders met de HAL naar Amerika en Canada, met een duidelijke piek in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Verder nam door de opkomende welvaart het toerisme toe en werden vanaf circa 1950 cruises populair.
Afb. 1. Posters voor cruises aan boord van de Holland-Amerika Lijn: It’s good to be on a well-run ship. Rien Poortvliet, circa 1960.
Collectie Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam.
De passagierslijsten van de Holland-Amerika Lijn berusten bij het Stadsarchief Rotterdam. Dankzij een gezamenlijk VeleHanden project van dit archief en het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis zijn de passagierslijsten van 1900 tot 1969 digitaal doorzoekbaar gemaakt met hulp van ruim 1.600 vrijwilligers. De lijsten van voor 1900 zijn helaas verloren gegaan.
Passagierslijsten vormen een nuttige bron van informatie voor stamboomonderzoekers, historici en andere geïnteresseerden. Op deze lijsten staan geen namen van bemanningsleden.
Afb. 2. Het ss Statendam op de Nieuwe Maas, circa 1939. Collectie De Maasbode, Stadsarchief Rotterdam.
In de passagierslijsten zijn de gegevens van de boekingspersonen geregistreerd. Iemand kon dus een hut boeken voor meerdere personen, waarbij dan maar één naam werd genoteerd. De lay-out van de registratieformulieren varieert van periode tot periode. Sommige lijsten geven veel informatie, bijvoorbeeld over het huisadres, nationaliteit of beroep van iemand, maar er zijn ook lijsten met enkel voorletters en achternamen.
Je kunt in WieWasWie zoeken op de volgende velden:
Vervolgens kun je de zoekresultaten filteren op de organisatie ‘Stadsarchief Rotterdam’ en het documenttype ‘Vestiging en vertrek’.
Bij de zoekresultaten worden ook de vertrek- en aankomsthaven of plaats van bestemming vermeld, de scheepsnaam met de reisdatum en de namen van medepassagiers op dezelfde pagina van de passagierslijst.
Het is noodzakelijk om vervolgens de bijbehorende scan te bekijken. Dat kan door te klikken op ‘Ga naar bron’ bij de kleine afbeelding aan de rechterzijde. Via de bronpagina van het Stadsarchief Rotterdam kun je dan direct de juiste scan bekijken.
Kijk ook altijd bovenaan de scan voor details. Gaat het om een passagierslijst, of een lijst van automobielen? Of was er sprake van een vrachtschip met slechts een klein aantal passagiers? Het is ook handig om de voorliggende scans te bekijken, omdat er informatie wordt gegeven over de klasse waarin gereisd werd. Bedragen werden in guldens of dollars genoteerd. Het schutblad vooraan de reeks scans geeft alle havenplaatsen van deze reis plus de scheepsnaam weer. Omdat er vaak afkortingen van aankomst- en vertrekplaatsen in de passagierslijsten staan, is het nuttig om ook het schutblad te bekijken.
Afb. 3. Op 15 september 1934 reist de bokser Bep van Klaveren op de Statendam naar New York. Collectie Stadsarchief Rotterdam.
In de passagierslijsten komen diverse afkortingen voor. Hieronder zijn drie verschillende overzichten te downloaden:
Op de website van de Ellis Island Foundation zijn ook passagierslijsten van 1820 tot 1957 digitaal doorzoekbaar. Dit betreft alleen de aankomsten in New York, terwijl de HAL-schepen veel meer locaties bezochten, waaronder in Canada en Zuid-Amerika. Op deze passagierslijsten, waarop alle aankomende personen individueel zijn vastgelegd, zijn ook de doorreislocaties geregistreerd, wat bijzonder handig is voor vervolgonderzoek.
Bezoek ook de CBG-themapagina: Op zoek naar geëmigreerde familieleden
AVG
Stadsarchief Rotterdam heeft deze archiefstukken digitaal beschikbaar gesteld, omdat de persoonsgegevens in de zin van de AVG enkel namen betreffen. Omdat deze archiefstukken geen andere persoonsgegevens bevatten - laat staan zogeheten bijzondere persoonsgegevens - zijn de betrokkenen daarom niet traceerbaar. In veel gevallen zijn ze bovendien overleden. Belangrijk argument is bovendien dat archiefinstellingen op grond van art. 89 AVG en art. 45 UAVG gerechtigd zijn persoonsgegevens, binnen bepaalde waarborgen, te verwerken voor historisch en wetenschappelijk onderzoek. Aan deze waarborgen is vooraf voldaan.
